پایگاه صنعت پژوهان جهان – تحلیل روان‌شناسی بورس به بررسی نحوه تأثیر احساسات و رفتارهای انسانی بر بازارهای مالی مخصوصا در زمینه‌های خرید و فروش می‌پردازد. این حوزه از روان‌شناسی مالی به‌عنوان یک شاخه میان‌رشته‌ای، ترکیبی از نظریه‌های مالی، روان‌شناسی اجتماعی و اقتصاد رفتار است. در این متن به بررسی مفهوم تحلیل روان‌شناسی بورس، تأثیرات روان‌شناختی در تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاری، نظریه‌های مرتبط و چالش‌های موجود در این حوزه پرداخته خواهد شد.
۱. مفهوم تحلیل روان‌شناسی بورس
تحلیل روان‌شناسی بورس بر این باور استوار است که رفتار سرمایه‌گذاران تحت تأثیر احساسات، قضاوت‌های غیرمعقول و پیش‌داوری‌های روان‌شناختی قرار دارد که می‌تواند منجر به انحرافاتی در عملکرد بازار شود. بنابراین، این تحلیل به شناسایی الگوهای رفتاری و روان‌شناختی که بر روی تحولات بازار تأثیر می‌گذارد، می‌پردازد (Thaler, 1993).
۱.۱. اصول کلیدی روان‌شناسی مالی
احساسات سرمایه‌گذاران: احساساتی مانند ترس، طمع و شگفتی تأثیر بسزایی بر روی تصمیمات خرید و فروش سرمایه‌گذاران دارند.
سوگیری‌های شناختی: سرمایه‌گذاران ممکن است تحت‌تأثیر سوگیری‌های شناختی مانند “تأثیر گروهی” یا “تئوری انتظار” قرار گیرند که می‌تواند منجر به تصمیمات ناصحیح شود (Kahneman & Tversky, 1979).
رفتارهای اجتماعی: بازارها تحت تأثیر رفتارهای اجتماعی مانند “فومو” (ترس از دست دادن فرصت) و “پیروی از جمع” قرار دارند که به روندهای قیمتی کمک می‌کند (Bikhchandani & Sharma, 2001).
۲. تأثیرات روان‌شناختی بر تصمیم‌گیری سرمایه‌گذاران
تحقیقات در زمینه روان‌شناسی بورس نشان داده‌اند که احساسات و رفتارهای اجتماعی می‌توانند به‌طرز قابل توجهی بر تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران تأثیر بگذارند.
۲.۱. طمع و ترس
این دو احساس به‌عنوان مهم‌ترین عوامل روان‌شناختی در بورس به شمار می‌آیند. طمع می‌تواند منجر به خرید بیش از حد و ایجاد حباب قیمتی شود، در حالی که ترس می‌تواند باعث فروش غیرمنطقی و سقوط قیمت‌ها گردد (Shiller, 2000). این دو احساس اغلب برای توجیه تصمیمات نادرست سرمایه‌گذاری مورد استفاده قرار می‌گیرند.
۲.۲. سوگیری‌های شناختی
سرمایه‌گذاران ممکن است تحت‌تأثیر سوگیری‌های شناختی از جمله سوگیری تأییدی (قضاوت بر اساس اطلاعات موجود) و سوگیری قیمتی (قضاوت بر اساس قیمت قبلی) قرار گیرند. این سوگیری‌ها می‌توانند منجر به تصمیماتی شوند که نه تنها تحت‌تأثیر اطلاعات واقعی نباشند، بلکه موجب ایجاد نوسانات غیرموجه در بازار نیز شوند (Ariely, 2009).
۲.۳. تأثیر گروهی
بسیاری از سرمایه‌گذاران تصمیمات خود را بر اساس رفتار دیگران اتخاذ می‌کنند. این «پیروی از جمع» می‌تواند منجر به ایجاد روندهای موقت در بازار و رفتارهای شتابزده شود. به‌عنوان مثال، در زمان‌های بحران مالی، سرمایه‌گذاران ممکن است به‌طور غیرمنطقی تحت‌تأثیر رفتار گروهی قرار بگیرند و در نتیجه، قیمت‌ها به‌سرعت تبدیل به نوسانات شدید خواهند شد (Bikhchandani & Sharma, 2001).
۳. نظریه‌های مرتبط با روان‌شناسی بورس
۳.۱. نظریه رفتار سرمایه‌گذاری
نظریه رفتار سرمایه‌گذاری به بررسی تأثیر رفتارهای انسانی بر روی ارزش‌گذاری و عملکرد بازارهای مالی می‌پردازد. این نظریه به‌ویژه در شرایط عدم قطعیت و اطلاعات ناقص، رفتارهای غیرمعمول سرمایه‌گذاران را توضیح می‌دهد (Barberis & Thaler, 2003).
۳.۲. نظریه تئوری انتظارات
تئوری انتظارات بر این اصل استوار است که انسان‌ها تصمیمات خود را بر اساس انتظاراتشان از نتیجه آینده اعمال می‌کنند. این نوع از تحلیل در اتخاذ تصمیمات سرمایه‌گذاری نقش بسزایی دارد، به‌خصوص زمانی که پیش‌بینی‌ها با توجه به احساسات و تجربیات شخصی انجام می‌شود (Kahneman & Tversky, 1979).
۳.۳. نظریه قیمت‌گذاری دارایی‌های واقعی
این نظریه بر اساس این مدل است که قیمت دارایی‌ها به‌طور مستقیم تحت تأثیر احساسات و رفتار سرمایه‌گذاران است و نه صرفاً اطلاعات بنیادی. این رویکرد به تحلیل تأثیرات روان‌شناختی بر قیمت‌ها و معاملات می‌پردازد (Shiller, 2000).
۴. چالش‌ها و محدودیت‌ها
۴.۱. عدم قطعیت و پیش‌بینی
تحلیل روان‌شناسی بورس به‌دلیل ماهیت انسانی و احساسات سرمایه‌گذاران می‌تواند در پیش‌بینی رفتار بازار دچار عدم قطعیت شود. تغییرات ناگهانی در احساسات عمومی می‌تواند راندمان پیش‌بینی‌ها را کاهش دهد (Daniel et al., 1998).
۴.۲. مدل‌سازی دشوار
مدل‌سازی رفتارهای پیچیده انسانی و احساسات کار دشواری است. بسیاری از مدل‌های مالی سنتی بر روی رفتار منطقی سرمایه‌گذاران تمرکز دارند و به این دلیل نمی‌توانند رفتار غیرمنطقی را به‌خوبی پیش‌بینی کنند.
نتیجه‌گیری
تحلیل روان‌شناسی بورس به‌عنوان یک حوزه میان‌رشته‌ای، نقش مهمی در درک رفتارهای انسانی در بازارهای مالی دارد. این تحلیل به شناسایی تأثیرات عاطفی و روان‌شناختی بر تصمیم‌گیری‌های سرمایه‌گذاران می‌پردازد و به ما کمک می‌کند تا رفتارها و حرکت‌های بازار را بهتر درک کنیم. با وجود چالش‌ها و محدودیت‌های موجود، تحلیل روان‌شناسی بورس می‌تواند بهبود قابل توجهی در استراتژی‌های سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک ایجاد کند.
تبیین: علیرضا محمودی فرد – کارشناس تحقیق و توسعه شرکت فنی و مهندسی آریا اندیشه صنعت اکسین
